Małżonkowie jako jeden podatnik VAT w 2025/2026 – wyrok TSUE i jego skutki 

Małżonkowie jako jeden podatnik VAT w 2025/2026 – wyrok TSUE i jego skutki 

Czy sprzedając wspólnie z małżonkiem działkę lub wynajmując nieruchomość zastanawialiście się kiedyś, czy jesteście jednym, czy dwoma podatnikami VAT? Do niedawna odpowiedź była niejasna i często zależała od interpretacji konkretnego urzędu skarbowego. Teraz, dzięki przełomowemu orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, zaszła w tej kwestii fundamentalna zmiana. Ta rewolucja w polskim VAT tworzy poważne wyzwania dla przedsiębiorców oraz osób fizycznych zarządzających majątkiem wspólnym.

W tym artykule dogłębnie analizujemy, co dokładnie oznacza traktowanie małżeństwa jako jednego podatnika VAT. Wyjaśnimy, co zdecydował unijny trybunał i dlaczego jego wyrok jest tak istotny dla polskiego systemu prawnego. Przyjrzymy się też, jak sytuacja wyglądała do tej pory, jakie praktyczne konsekwencje niesie za sobą zmiana w zakresie rejestracji, fakturowania i limitów zwolnienia z VAT, a także wskażemy, jakich działań należy oczekiwać od polskiego ustawodawcy. Przede wszystkim jednak podpowiemy, jak przedsiębiorcy powinni przygotować się na nadchodzącą nową erę w rozliczeniach VAT.

‍

Przełomowe orzeczenie TSUE: analiza wyroku w sprawie C-213/24 (Grzera)

Punktem zwrotnym, który zapoczątkował omawianą rewolucję, jest wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 3 kwietnia 2025 roku w polskiej sprawie C-213/24, znanej jako sprawa Grzera. 

Sprawa dotyczyła małżeństwa, które sprzedawało szereg działek budowlanych, powstałych z przekształcenia gruntów rolnych należących do ich majątku wspólnego. Kluczowym faktem  było to, że małżonkowie nie działali samodzielnie – zlecili profesjonalnemu pełnomocnikowi przygotowanie nieruchomości do sprzedaży. Pełnomocnik ten zajął się m.in. podziałem geodezyjnym, zmianą przeznaczenia gruntów w planie zagospodarowania przestrzennego, uzbrojeniem terenu w niezbędną infrastrukturę oraz prowadzeniem działań marketingowych. Jego wynagrodzenie zależało od wartości ceny końcowej (nadwyżka ponad ustaloną kwotę).

Takie aktywne działania, wykraczające poza zwykłe zarządzanie majątkiem prywatnym, od lat są kwalifikowane przez polskie organy podatkowe jako przejaw prowadzenia działalności gospodarczej, a co za tym idzie - transakcje takie są objęte podatkiem VAT. 

W tym kontekście polski sąd zadał TSUE dwa fundamentalne pytania, które miały rozstrzygnąć wieloletnie wątpliwości:

1. Czy osoba fizyczna, która sprzedaje swój majątek prywatny, ale powierza przygotowanie transakcji profesjonalnemu podmiotowi, może być uznana za podatnika VAT?
2. Jeśli odpowiedź jest twierdząca, to czy małżonków działających w ramach wspólnoty majątkowej należy traktować jako dwóch odrębnych podatników VAT, czy jako jeden podmiot?

Stanowisko Trybunału

Odpowiedzi Trybunału były jednoznaczne i przełomowe. Po pierwsze, TSUE potwierdził, że zlecenie profesjonaliście działań w zakresie obrotu nieruchomościami sprawia, że właściciel gruntu działa w charakterze podatnika VAT (prawo.pl).

To ustalenie samo w sobie wzmacnia ryzyko dla osób sprzedających nieruchomości, które mogą nieświadomie stać się "przypadkowymi przedsiębiorcami" zobowiązanymi do zapłaty VAT.

Jednak to druga część odpowiedzi wywołała prawdziwą rewolucję. TSUE orzekł, że przepisy unijne nie stoją na przeszkodzie, aby w określonych warunkach traktować małżeństwo jako jednego podatnika VAT. Trybunał sprecyzował trzy kluczowe warunki, które muszą być spełnione łącznie, aby takie podejście było uzasadnione (prawo.pl; MDDP): 

• Wspólne działanie: Małżonkowie muszą być postrzegani przez osoby trzecie (nabywców, organów administracji publicznej) jako podmiot działający wspólnie i w sposób zorganizowany.
• Wspólny majątek: Przedmiotem transakcji musi być część majątku należąca do ich majątku wspólnego, objętego wspólnością ustawową.
• Wspólne ryzyko gospodarcze: Małżonkowie muszą wspólnie ponosić ryzyko ekonomiczne związane z przeprowadzaną transakcją.

Uzasadnienie prawne tej interpretacji tkwi głęboko w fundamentalnych zasadach unijnego systemu VAT, określonych w Dyrektywie 2006/112/WE. Zgodnie z jej art. 9, "podatnikiem" jest każda osoba prowadząca samodzielnie działalność gospodarczą. 

TSUE, analizując sytuację małżonków, doszedł do wniosku, że gdy działają oni razem, w sposób skoordynowany i dzielą ryzyko, nie spełniają kryterium "samodzielności" w odniesieniu do siebie nawzajem. Ich wspólne działanie tworzy de facto nową jednostkę gospodarczą.

‍

Praktyka organów podatkowych w ostatnich latach

Przed wyrokiem TSUE polscy przedsiębiorcy i osoby fizyczne poruszali się w prawnej szarej strefie. Głównym źródłem problemów był fakt, że polska ustawa o VAT w art. 15 definiuje podatników, wymieniając osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, ale całkowicie pomija małżeństwa czy wspólność majątkową jako potencjalnego, odrębnego podatnika.

Ta legislacyjna luka prowadziła do chaosu interpretacyjnego i braku jednolitej praktyki ze strony organów podatkowych. W zależności od urzędu skarbowego, a nawet od konkretnego urzędnika, małżonkowie mogli spotkać się z diametralnie różnymi podejściami:

• Podejście A - rozdzielenie: Większość organów uznawało, że każdy z małżonków jest odrębnym podatnikiem. W konsekwencji, przy sprzedaży wspólnej nieruchomości, wymagano od każdego z nich osobnej rejestracji VAT, wystawienia odrębnej faktury na swoją część (zazwyczaj 50% wartości) i złożenia indywidualnych plików JPK_VAT. Było to rozwiązanie niezwykle uciążliwe administracyjnie i kosztowne.
• Podejście B – konsolidacja u jednego z małżonków: Niektóre urzędy zgadzały się, aby tylko jeden z małżonków (zazwyczaj ten, który już prowadził działalność gospodarczą) wziął na siebie całość obowiązków związanych z rozliczeniem VAT od wspólnej transakcji. Choć prostsze, podejście to nie miało solidnych podstaw prawnych i niosło ze sobą ryzyko zakwestionowania w przyszłości.

Ta niejednolitość nie była jedynie problemem administracyjnym. Stwarzała ona realne ryzyko prawne, i to nie tylko dla samych małżonków, lecz także dla ich kontrahentów. Nabywca nieruchomości, który otrzymał jedną fakturę od jednego z małżonków, mógł w trakcie kontroli podatkowej stanąć przed zarzutem, że dokument został wystawiony nieprawidłowo, co mogłoby podważyć jego prawo do odliczenia podatku naliczonego.

Co więcej, dotychczasowa praktyka miała istotne konsekwencje dla limitu zwolnienia podmiotowego z VAT. Skoro każdy z małżonków był traktowany jako osobny podatnik, każdemu z nich przysługiwał odrębny limit zwolnienia, wynoszący obecnie 200 000 zł rocznie. W teorii oznaczało to, że małżeństwo mogło osiągnąć łączny obrót z tytułu np. najmu prywatnego do kwoty 400 000 zł, nie stając się czynnymi podatnikami VAT. Choć korzystne dla niektórych, rozwiązanie to prowadziło do nierównego traktowania podmiotów gospodarczych, gdzie np. spółka cywilna miała tylko jeden, wspólny limit.

‍

Polski Wymiar Sprawiedliwości odpowiada: znaczenie wyroku WSA we Wrocławiu

Wyrok TSUE, jako orzeczenie sądu Unijnego, nie zmienia automatycznie polskiego prawa, ale nakłada na krajowe sądy i organy obowiązek jego interpretacji w zgodzie z prawem UE. Pierwszym i kluczowym krokiem w implementacji tej nowej wizji w Polsce był wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) we Wrocławiu z 5 sierpnia 2025 roku (sygn. I SA/Wr 92/23 i sygn. I SA/Wr 99/23). 

WSA posłużył się niezwykle trafną analogią do spółki cywilnej. Polska ustawa o VAT od dawna uznaje spółkę cywilną - czyli formę współpracy dwóch lub więcej podmiotów, która nie posiada osobowości prawnej - za odrębnego podatnika VAT, niezależnego od jej wspólników. Skoro system podatkowy potrafi "zobaczyć" jeden podmiot gospodarczy w grupie wspólników, to analogicznie powinien móc uznać za taki podmiot małżeństwo, które wspólnie prowadzi działalność gospodarczą w oparciu o swój majątek wspólny. Ta argumentacja z analizy dwóch odrębnych osób fizycznych kieruje uwagę na analizę charakteru ich wspólnego działania.

Orzeczenie WSA we Wrocławiu jest bardzo istotne, ponieważ po raz pierwszy polski sąd wprost zastosował wytyczne TSUE, tworząc precedens, który będzie miał ogromny wpływ na przyszłe spory. Sąd ten dokonał kilku fundamentalnych ustaleń:

• Odrzucenie dotychczasowej praktyki: WSA jednoznacznie stwierdził, że praktyka zmuszania każdego z małżonków do osobnej rejestracji VAT jest nieprawidłowa i sprzeczna z logiką wspólnego działania gospodarczego.
• Nienaruszalność wspólności majątkowej: Sąd podkreślił, że prawo podatkowe nie może w sposób sztuczny dzielić tego, co na gruncie prawa rodzinnego jest niepodzielne w trakcie trwania małżeństwa. Skoro wspólność majątkowa jest całością, niedopuszczalne jest jej dzielenie na ułamkowe części wyłącznie na potrzeby rozliczeń VAT.
• Analogia do spółki cywilnej jako rozwiązanie praktyczne: Przy braku konkretnych przepisów w ustawie o VAT, WSA wskazał praktyczną ścieżkę postępowania: małżeństwo działające jako jeden podatnik VAT powinno być traktowane analogicznie jak spółka cywilna.
• Konsekwencje proceduralne: Z powyższego wynika, że wszelkie decyzje podatkowe i postępowania powinny być kierowane do małżeństwa jako całości, a nie do każdego z nich z osobna.

Tym samym WSA we Wrocławiu nie tylko zastosował wyrok TSUE, ale również zaproponował konkretne, tymczasowe rozwiązanie problemu legislacyjnego. 

‍

Konsekwencje dla przedsiębiorców: kluczowe pytania i niewiadome

Wyrok TSUE i jego implementacja przez WSA we Wrocławiu, choć rozstrzygają fundamentalną zasadę, jednocześnie otwierają puszkę Pandory z praktycznymi problemami, na które polskie prawo nie ma jeszcze gotowych odpowiedzi. Poniżej omawiamy najważniejsze z nich.

1. Rejestracja i identyfikacja podatkowa - jak zarejestrować małżeństwo do VAT?

Największym bieżącym wyzwaniem jest brak procedury rejestracyjnej dla "małżeństwa-podatnika". Formularz VAT-R nie przewiduje takiej kategorii, a co najważniejsze, polski system nie przewiduje możliwości nadania wspólnego numeru NIP dla małżonków.

Najbardziej logicznym krokiem wydaje się rejestracja małżonków do VAT właśnie jako spółki cywilnej. Wymagałoby to jednak zawarcia umowy spółki, uzyskania dla niej numeru REGON, a następnie numeru NIP. Jest to procedura skomplikowana i nie do końca adekwatna do sytuacji, zwłaszcza gdy działalność gospodarcza ma charakter incydentalny (np. jednorazowa sprzedaż działek). 

Pozostaje otwarte pytanie, czy organy podatkowe będą akceptować uproszczone formy zgłoszeń do czasu zmiany przepisów. Na ten moment jest to największa proceduralna niewiadoma.

2. Fakturowanie i prawo do odliczenia - kto wystawia fakturę?

Kwestia fakturowania jest bezpośrednio powiązana z problemem rejestracji. Jeśli małżeństwo jest jednym podatnikiem, to powinno wystawić jedną fakturę na 100% wartości transakcji. Ale jakie dane sprzedawcy i jaki NIP powinny się na niej znaleźć? Wystawienie faktury z danymi i NIP-em tylko jednego z małżonków może zostać uznane za błąd, podobnie jak umieszczenie danych obojga, ale bez jednego, wspólnego NIP-u.

Dla nabywców towarów lub usług od małżeństwa jest to sytuacja podwyższonego ryzyka. Nieprawidłowo wystawiona faktura może pozbawić ich fundamentalnego prawa do odliczenia podatku naliczonego. Przedsiębiorcy przy takich transakcjach powinni zachować ostrożność, a nawet poprosić sprzedających małżonków o uzyskanie indywidualnej interpretacji podatkowej potwierdzającej prawidłowość fakturowania.

3. Limit zwolnienia podmiotowego z VAT - jedna firma, jeden limit

To jedna z najbardziej dotkliwych i jednoznacznych konsekwencji nowego podejścia. Traktowanie małżeństwa jako jednego podatnika oznacza, że przysługuje im jeden wspólny limit zwolnienia podmiotowego z VAT. Obecnie limit ten wynosi 200 000 zł, a od 1 stycznia 2026 roku ma wzrosnąć do 240 000 zł.

Jest to miecz obosieczny. Z jednej strony ujednolica zasady i likwiduje nierówność wobec innych form wspólnego prowadzenia działalności (jak spółka cywilna). Z drugiej strony, dla wielu małżeństw, które dotychczas korzystały z podwójnego limitu (łącznie 400 000 zł) nowa interpretacja może oznaczać konieczność wejścia w system VAT. 

Przykładowo, małżeństwo wynajmujące kilka nieruchomości, którego roczny przychód wynosi 300 000 zł, do tej pory mogło korzystać ze zwolnienia. Po zmianach, przekraczając próg 240 000 zł, będzie zobowiązane do rejestracji jako czynny podatnik VAT.

4. Odpowiedzialność za zobowiązania - razem w biznesie, razem w długach

Nowe podejście fundamentalnie zmienia również kwestię odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe. Dotychczas, zgodnie z art. 29 Ordynacji podatkowej, małżonek podatnika odpowiadał za jego zaległości podatkowe majątkiem wspólnym. Była to jednak odpowiedzialność "posiłkowa", a należności najpierw egzekwowano od podatnika, a dopiero w drugiej kolejności od współmałżonka.

W modelu, w którym małżeństwo jest jednym podatnikiem (analogicznie do spółki cywilnej), oboje małżonkowie stają się solidarnie odpowiedzialni za całość zobowiązania VAT. Oznacza to, że organ podatkowy może żądać zapłaty całości podatku od któregokolwiek z nich, nie tylko z majątku wspólnego, ale również z ich majątków osobistych. To znacząco zwiększa ryzyko finansowe, szczególnie dla tego z małżonków, który jest mniej zaangażowany w prowadzoną działalność, ale formalnie jest jej współuczestnikiem.

‍

Tabela porównawcza: rozliczanie VAT przez małżonków - przed i po wyroku TSUE

Aby w pełni zobrazować skalę zmian, w poniższej tabeli zestawiliśmy kluczowe aspekty rozliczeń VAT przez małżonków przed i po wyroku TSUE.

‍

Przyszłość regulacji: czego oczekiwać od ustawodawcy?

Obecnie status małżonków jako podatników wynika głównie z orzeczeń sądów, bo brakuje jasnych przepisów w ustawie. To rozwiązanie tymczasowe - potrzebna jest szybka nowelizacja ustawy o VAT, która ureguluje status małżeństwa jako podatnika.

Docelowe zmiany legislacyjne powinny obejmować co najmniej:

• Wprowadzenie definicji legalnej: Ustawa powinna jasno zdefiniować, kiedy i na jakich zasadach małżonkowie działający w ramach wspólności majątkowej są uznawani za jednego podatnika VAT.
• Uproszczona procedura rejestracji: Należy stworzyć dedykowaną, uproszczoną ścieżkę rejestracji dla małżonków, która nie będzie wymagała tworzenia fikcyjnej spółki cywilnej.
• Zasady identyfikacji podatkowej: Przepisy muszą określić, w jaki sposób nadawany będzie identyfikator podatkowy (NIP) dla takiego podmiotu.
• Szczegółowe wytyczne: Konieczne jest uregulowanie kwestii technicznych, takich jak zasady fakturowania, prowadzenia ewidencji czy składania deklaracji JPK_VAT.

Zanim jednak dojdzie do nowelizacji ustawy,  istnieje potrzeba natychmiastowego rozwiązania. Wielu ekspertów postuluje, aby Minister Finansów wydał interpretację ogólną w tej sprawie. Taki dokument, choć nie jest źródłem prawa, stanowiłby oficjalną wytyczną dla wszystkich organów podatkowych w kraju, zapewniając jednolitą praktykę i dając podatnikom tymczasowe poczucie bezpieczeństwa prawnego. 

Na chwilę obecną, brak jest jednak jakichkolwiek publicznych zapowiedzi Ministerstwa Finansów dotyczących prac nad taką interpretacją czy też projektem ustawy.

‍

Podsumowanie: jak przygotować się na zmiany? Praktyczne wskazówki

Rewolucja w traktowaniu małżonków na gruncie VAT stała się faktem. Choć wiele kwestii proceduralnych wciąż czeka na uregulowanie, kierunek zmian jest już jasno określony. Przedsiębiorcy i osoby zarządzające majątkiem wspólnym muszą dostosować swoje działania do nowej rzeczywistości.

Najważniejsze wnioski:

• Jeden podatnik, nie dwóch: Jeśli działacie wspólnie z małżonkiem, wykorzystując majątek wspólny do celów gospodarczych, jesteście traktowani jako jeden podatnik VAT.
• Jeden limit zwolnienia: Uważnie monitorujcie swoje łączne obroty. Próg zwolnienia z VAT (240 000 zł od 2026 r.) dotyczy Was wspólnie, a nie każdego z osobna.
• Ryzyko "przypadkowego przedsiębiorcy": Pamiętajcie, że zatrudnienie profesjonalisty, który aktywnie przygotowuje i koordynuje proces sprzedaży majątku prywatnego (np. agent nieruchomości, który aktywnie przygotowuje grunt do sprzedaży) może być uznana za działalność gospodarczą podlegającą VAT.
• Chaos proceduralny: Bądźcie świadomi, że kwestie rejestracji i fakturowania znajdują się obecnie w prawnej "szarej strefie", co wymaga szczególnej ostrożności.

Praktyczne wskazówki:

1. Konsultacja przed transakcją: Zanim dokonacie jakiejkolwiek znaczącej transakcji dotyczącej majątku wspólnego (sprzedaż nieruchomości, rozpoczęcie komercyjnego najmu), bezwzględnie skonsultujcie się z doradcą podatkowym. Pomoże on ocenić skutki podatkowe w Waszej konkretnej sytuacji.
2. Weryfikacja umów: Przeanalizujcie istniejące umowy (np. umowy najmu). Kluczowe jest ustalenie, czy jako strona występuje w nich jeden małżonek, czy oboje. To będzie miało fundamentalne znaczenie dla określenia Waszego statusu, jeśli chodzi o VAT. 
3. Dokumentowanie wspólnego działania: Jeśli zamierzacie działać jako jeden podatnik, zadbajcie o to, aby dokumentacja (umowy, pełnomocnictwa, korespondencja biznesowa) jasno wskazywała na wspólne podejmowanie decyzji i solidarne ponoszenie ryzyka.
4. Monitorowanie zmian w prawie: Sytuacja jest dynamiczna. Śledźcie komunikaty Ministerstwa Finansów oraz doniesienia o pracach legislacyjnych. W najbliższych miesiącach należy spodziewać się nowych przepisów lub co najmniej oficjalnych wytycznych.
5. Ostrożność po stronie nabywcy: Jeśli kupujecie nieruchomość lub usługę od małżeństwa, zwróćcie szczególną uwagę na poprawność otrzymanej faktury. Upewnijcie się, że dane sprzedawcy są zgodne z jego statusem VAT, aby zabezpieczyć swoje prawo do odliczenia podatku.

PODSTAWA PRAWNA

Akty Prawne Unii Europejskiej:

• Dyrektywa 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej – w szczególności jej art. 9, który definiuje pojęcie "podatnika".  

Polskie Ustawy:

• Ustawa o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT) – w szczególności art. 15, który określa katalog podatników w polskim systemie prawnym.  
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa – w szczególności art. 29, dotyczący odpowiedzialności małżonka za zaległości podatkowe.  
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – w kontekście regulacji dotyczących wspólności majątkowej małżeńskiej.  

Orzecznictwo Sądowe:

• Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 3 kwietnia 2025 r. w sprawie C-213/24 (Grzera) – kluczowe orzeczenie, które stanowiło podstawę dla całej analizy.  
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) we Wrocławiu z dnia 5 sierpnia 2025 r. (sygn. I SA/Wr 92/23) – pierwszy polski wyrok implementujący orzeczenie TSUE na gruncie krajowym.