Fundacja rodzinna - kiedy i dla kogo to dobre rozwiązanie?

Fundacja rodzinna - kiedy i dla kogo to dobre rozwiązanie? 

Fundacja rodzinna to nowoczesne rozwiązanie w polskim systemie prawnym, które odpowiada na realne wyzwania, z jakimi mierzą się właściciele firm rodzinnych. Przynosi ono korzyści nie tylko w kontekście sukcesji, ale również w zakresie zabezpieczenia interesów bliskich i zachowania spójności w zarządzaniu finansami.

Choć sama konstrukcja prawna fundacji jest stosunkowo elastyczna, jej założenie wymaga przemyślenia zarówno od strony organizacyjnej, jak i podatkowej. Dlatego też w tym artykule przyjrzymy się jej bliżej i odpowiemy na najbardziej palące pytania m.in. jak działa fundacja rodzinna, co realnie daje fundatorowi i bliskim oraz jakie skutki podatkowe ze sobą niesie.

‍

Fundacja rodzinna - co to jest i na czym polega? 

Fundacja rodzinna to rozwiązanie prawne, które pozwala na uporządkowanie spraw majątkowych rodzinnych przedsiębiorstw oraz zabezpieczenie ich na kilka pokoleń do przodu. Jego głównym celem jest przede wszystkim zachowanie ciągłości majątkowej i właścicielskiej, nawet wtedy, gdy pierwotny właściciel przestaje aktywnie uczestniczyć w działalności firmy lub odchodzi. 

Zakładając fundację rodzinną, można przekazać do niej np. udziały w firmie, nieruchomości, pieniądze czy inne aktywa. Od tego momentu zarządza nimi fundacja jako osobna „instytucja” - a nie spadkobiercy. Bliscy w dalszym ciągu jednak mogą z tego majątku korzystać - fundator decyduje, kto i w jaki sposób może z niego czerpać.

Przypomina to sytuację, w której ktoś dziedziczy spadek, jednak oprócz niego, dostaje również szczegółowy plan, jak się nim opiekować, a przy tym dbać o wartości i wizje fundatora co do prowadzenia biznesu. Dzięki fundacji łatwiej uniknąć rodzinnych sporów niż przy zwykłym testamencie czy darowiźnie.

‍

Kto może zostać fundatorem, a kto beneficjentem? 

Fundacja rodzinna zakładana jest przez tzw. fundatora. Może nim być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a zatem także swobodnego dysponowania majątkiem. Fundator wnosi do fundacji majątek i decyduje: 

• kto będzie miał prawo korzystać z majątku,
• jakie zasady będą obowiązywały w fundacji.

Warto pamiętać, że fundację rodzinną ustanowioną w akcie założycielskim może założyć kilku fundatorów, natomiast utworzoną w testamencie - tylko jeden.

Beneficjenci natomiast to osoby, które mogą czerpać z majątku fundacji, np. otrzymując świadczenia na:

• koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia, 
• cele statutowe (w przypadku organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego).

Zwykle beneficjentami zostają: członkowie rodziny fundatora, inne bliskie osoby lub instytucje (jeśli fundator tak zdecyduje).

‍

Kto może kierować fundacją? 

Fundacja rodzinna, tak jak w przypadku innych osób prawnych, działa poprzez zarząd. To organ, który zarządza majątkiem fundacji i odpowiada za jej bieżące działania, np. inwestowanie środków, wypłacanie świadczeń beneficjentom czy reprezentowanie fundacji na zewnątrz. W skład zarządu mogą wchodzić: 

• fundator,
• bliscy fundatora,
• osoby z zewnątrz (np. zaufani doradcy).

Oprócz zarządu, o losach mogą również decydować (o ile zostaną powołane przez fundatora): 

• rada nadzorcza - kontroluje działania zarządu i pilnuje, by wszystko było zgodne z wolą fundatora, 
• zgromadzenie beneficjentów - nie ma mocy decyzyjnej, ale może wyrażać opinie i zgłaszać uwagi co do sposobu działania fundacji. 

A zatem:

Zarząd kieruje fundacją, rada kontroluje działania zarządu, beneficjenci korzystają z majątku fundacji i mogą zgłaszać uwagi co do działalności fundacji, a fundator ustala zasady dotyczące fundacji, jak i prowadzenia firmy.

‍

Jak założyć fundację rodzinną? 

Choć fundacja rodzinna nie powstaje z dnia na dzień, proces jej zakładania zamyka się w kilku prostych krokach: 

Krok 1: Oświadczenie o założeniu fundacji 

Fundację można założyć na dwa sposoby: 

• składając oświadczenie u notariusza w formie aktu założycielskiego,
• zapisując ją w testamencie, również sporządzonym u notariusza.

Krok 2: Statut fundacji 

To najważniejszy dokument, który określa szczegółowo zasady działania fundacji m.in. beneficjentów, zakres ich świadczeń, skład zarządu itd. Statut również należy sporządzić w formie aktu notarialnego. 

Krok 3: Wniesienie majątku 

Aby fundacja mogła zacząć działać, należy wnieść do niej majątek w wysokości co najmniej 100 tys. zł. Mogą być to pieniądze, udziały w firmie, nieruchomości czy inne aktywa. 

Krok 4: Rejestracja fundacji w sądzie 

Na koniec trzeba zgłosić fundację do specjalnego rejestru prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Masz na to 6 miesięcy od momentu sporządzenia aktu notarialnego lub testamentu. 

‍

Fundacja rodzinna - jakie płaci podatki?

Fundacja rodzinna korzysta z preferencyjnych zasad opodatkowania. Ani jej założenie, ani wniesienie do niej majątku nie wiąże się z koniecznością zapłacenia podatku (dotyczy to zarówno podatku od czynności cywilnoprawnych PCC, jak i podatku dochodowego od osób prawnych CIT).

Podatek CIT w wysokości 15% należy opłacić dopiero w momencie wypłaty świadczeń beneficjentom lub przy rozwiązaniu fundacji. 

WAŻNE! 

Fundacja nie może odliczać kosztów uzyskania przychodu ani amortyzacji. 

Beneficjenci natomiast (o ile są to osoby fizyczne), którzy otrzymują świadczenia od fundacji, muszą opłacić podatek dochodowy PIT. Jego stawka zależy od tego, kim są dla fundatora:

• 10% PIT - jeśli należą do I grupy podatkowej (najbliższa rodzina; małżonek, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha, teściowie, zięć, synowa) lub II grupy podatkowej (dalsza rodzina; siostrzeńcy, bratankowie, wujostwo, dzieci i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, małżonkowie rodzeństwa małżonka),
• 15% PIT - jeśli nie są spokrewnieni z fundatorem.

UWAGA! 
Najbliższa rodzina (I grupa podatkowa) może zostać zwolniona z podatku PIT, pod warunkiem, że:

• fundacja jest prawidłowo zarejestrowana, 
• wypłata świadczeń wynika ze statutu, 
• w razie potrzeby beneficjenci są w stanie potwierdzić swoje pokrewieństwo z fundatorem.

Jeśli beneficjentem fundacji jest organizacja pozarządowa, wówczas musi zapłacić podatek CIT na ogólnych zasadach - chyba, że spełnia warunki formalne, przy których przysługują jej zwolnienia, np.: 

• działa na rzecz określonych celów społecznych (zalicza się tu: działalność naukową, oświatową, kulturalną, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, ochronę środowiska, sport, działalność charytatywną, rozwój wspólnot lokalnych, działalność religijną, ochronę praw człowieka itd.)
• realnie przeznacza środki na działalność statutową (wyklucza się z niej koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej),
• dokumentuje swoje wydatki i jest w stanie wykazać, na jakie cele zostały przekazane świadczenia fundacji. 

‍

Wady i zalety fundacji rodzinnej 

Choć fundacja rodzinna to coraz popularniejsze rozwiązanie, które przynosi wiele korzyści, warto być świadomym również ograniczeń, jakie wiążą się z jej prowadzeniem. 

Zalety fundacji rodzinnej 

Ogromną zaletą fundacji jest przede wszystkim możliwość sprawnego zabezpieczenia mienia przed przejęciem przez osoby spoza rodziny oraz rozwoju firmy zgodnego z wolą fundatora (nawet przez kilka pokoleń). Zapobiega to rozdrobnieniu udziałów i wprowadza jasne zasady podziału zysków. Majątek fundacji jest oddzielony od majątku prywatnego i firmowego, co chroni go dodatkowo przed wierzycielami i pozwala zabezpieczyć środki na “czarną godzinę”. Do niewątpliwych zalet tego rozwiązania należy również sam proces zakładania fundacji, który jest stosunkowo łatwy. 

Wady fundacji rodzinnej 

Fundacja rodzinna wymaga na start wniesienia pokaźnej sumy (co najmniej 100 tys. zł), co może być wyzwaniem, zwłaszcza dla małych firm. Raz przekazane środki na fundację nie mogą być wycofane - fundacja nie sprawdzi się też zatem do finansowania bieżącej działalności firmy. Ponadto, wypłaty z fundacji nie mogą zagrażać jej zdolności do spłaty ewentualnych długów, dlatego dostęp do nich jest często ograniczony. Warto też pamiętać, że zarząd fundacji ponosi odpowiedzialność karną, jeśli doprowadzi do jej niewypłacalności lub utrudni kontrolę nad działaniami fundacji. 

‍

Najczęściej zadawane pytania

Czy fundacja rodzinna sprawdza się tylko w przypadku dużych firm? 

Choć fundacje rodzinne najczęściej zakładają średnie i duże firmy, mniejsi przedsiębiorcy również mogą z nich korzystać. Warto jednak mieć na uwadze ograniczenia w dostępie do środków fundacji oraz o obowiązku wniesienia co najmniej 100 tys. zł na start.

Na jaki czas trzeba założyć fundację? 

Fundację można założyć zarówno na czas określony, jak i nieokreślony. W każdym momencie można ją również rozwiązać. Trzeba jednak pamiętać, że likwidacja wiąże się z dodatkowymi kosztami i koniecznością zapłaty podatku od likwidacji majątku.

Czy fundacja rodzinna działa jak spółka? 

Nie, fundacja rodzinna nie prowadzi działalności gospodarczej w klasycznym znaczeniu tego pojęcia. Nie służy ona do generowania zysków, a jedynie do zarządzania majątkiem oraz realizacji celów wskazanych przez fundatora. 

Fundacja rodzinna a zachowek - jaki ma na niego wpływ? 

Beneficjent uprawniony do zachowku może otrzymać tylko jedno świadczenie - albo z fundacji, albo z tytułu zachowku.

‍

Podsumowanie 

Choć fundacja rodzinna wiąże się z określonymi kosztami i formalnościami, a jej funkcjonowanie wymaga przemyślanego zarządzania, dla wielu rodzinnych firm może okazać się świetnym rozwiązaniem - szczególnie, jeśli myślą długofalowo o sukcesji i ochronie majątku.

Zanim zdecydujesz się na ten krok, warto dokładnie poznać zasady działania fundacji, konsekwencje podatkowe i możliwości, jakie daje. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości z tym związane, skontaktuj się z biurem VATAX. Nasz zespół ekspertów doradzi Ci, co najlepiej się sprawdzi w Twojej sytuacji. 

‍

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej